Het deel in de gezinswoning dat de langstlevende echtgenoot van diens overleden echtgenoot erft is vrijgesteld van erfbelasting in Vlaanderen.

Wanneer de gezinswoning zich in het gemeenschappelijk vermogen bevindt, wordt dit gemeenschappelijk goed vaak via een langst-leeft-al clausule of een keuzebeding in het huwelijkscontract volledig in volle eigendom aan de langstlevende echtgenoot toebedeeld om maximaal te genieten van de vrijstelling. Bij nader inzien wordt de vrijstelling op die manier maar voor de helft benut.

Hoe kan de vrijstelling worden gemaximaliseerd?

Zoals gezegd, nemen echtgenoten vaak een keuzebeding op in hun huwelijkscontract waardoor de langstlevende echtgenoot bij het eerste overlijden de keuze heeft om uit de huwgemeenschap die goederen te nemen die hij/zij wenst. Doorgaans worden er in het huwelijkscontract een tiental verschillende (standaard) keuzemogelijkheden opgenomen. De langstlevende echtgenoot kan er dan bijvoorbeeld voor kiezen om de volledige huwgemeenschap in volle eigendom te verwerven.

Het vermogen dat de langstlevende echtgenoot kiest via dit keuzebeding gaat niet over via de nalatenschap, maar wel door de vereffening-verdeling van de huwgemeenschap. In principe zou er hierop dus geen erfbelasting betaald moeten worden. De wetgever zag dit echter anders. Via een antimisbruikbepaling betaalt de langstlevende echtgenoot toch erfbelasting op alles wat hij via het keuzebeding verkrijgt bovenop zijn helft van de huwgemeenschap (art. 2.7.1.0.4. VCF).

We nemen een eenvoudig voorbeeld: Jan en An zijn getrouwd onder het wettelijk stelsel. Via een huwelijkscontract voegden zij een keuzebeding toe aan hun stelsel om de langstlevende echtgenoot te beschermen.

An overlijdt. Kiest Jan voor de volledige huwgemeenschap in volle eigendom, dan zal hij erfbelasting betalen op de helft van de huwgemeenschap (met name op het deel dat hij kiest bovenop zijn eigen helft). Stel dat Jan en An een gemeenschappelijk vermogen hebben waarin de gezinswoning zit met een waarde van 100 en ook een beleggingsportefeuille met een waarde van 100. Kiest Jan de volledige huwgemeenschap, dan zal hij op alles boven de helft hiervan erfbelasting moeten betalen. Concreet gaat het dus over de helft van de gezinswoning (50) en de helft van de portefeuille (50). Voor de 50 die betrekking heeft op de helft van de gezinswoning geldt de vrijstelling, zodat Jan daarop geen erfbelasting moet betalen. De vrijstelling wordt echter niet maximaal benut, met name slechts ten bedrage van 50 en niet ten bedrage van 100. Op de andere 50 die betrekking heeft op de beleggingsportefeuille betaalt Jan erfbelasting.

Maak de juiste keuze in uw keuzebeding…

Via het keuzebeding zou Jan ook een andere keuze kunnen maken. Hij zou er bijvoorbeeld voor kunnen kiezen om de beleggingsportefeuille volledig in volle eigendom naar zich toe te halen. Zo is zijn niet-belaste helft van de huwgemeenschap al ‘opgevuld’. Omdat de beleggingsportefeuille (100) de helft van de huwgemeenschap (100) niet overtreft, is er geen toepassing van het fictieartikel 2.7.1.0.4 VCF. Jan verkrijgt dus de volledige beleggingsportefeuille en betaalt hierop 0 euro erfbelasting.

Met betrekking tot de gezinswoning maakt Jan géén keuze. Omdat er geen keuze wordt gemaakt, valt deze volledig in de nalatenschap van An.

… in combinatie met een testament …

Via een testament wordt de gezinswoning door de eerstoverleden echtgenoot vermaakt aan de langstlevende echtgenoot. Deze testamentaire vermaking gebeurt onbelast dankzij de vrijstelling. Aangezien de volledige gezinswoning in de nalatenschap van An valt, wordt de vrijstelling maximaal benut ten belope van 100. Uiteindelijk zal Jan dus de volledige huwgemeenschap (beleggingsportefeuille + gezinswoning) ontvangen zonder erfbelasting.

…waarin 1% blote eigendom wordt vermaakt aan uw kind(eren)

Jan en An hebben één dochter, Anja. Na het overlijden van de langstlevende ouder Jan erft Anja 100% van de gezinswoning in één keer. De factuur erfbelasting zal aanzienlijk zijn omwille van de progressiviteit van de belastingschalen.

De verschuldigde erfbelasting kan echter tot een minimum worden herleid door Anja via het testament van de eerstoverleden ouder An al 1% van de blote eigendom van de gezinswoning toe te bedelen. Op deze 1% blote eigendom betaalt Anja een zeer beperkt bedrag aan erfbelasting. Wanneer Anja vervolgens samen met de langstlevende ouder Jan voor de blote eigendom uit onverdeeldheid treedt aan het verdeelrecht van 2,5%, zal Anja bij het overlijden van haar langstlevende ouder Jan geen erfbelasting (aan progressieve tarieven tot 27%) meer moeten betalen. Bovendien behoudt de langstlevende ouder Jan zolang hij leeft het vruchtgebruik en dus het exclusieve genot van de gezinswoning.

Vermijd standaardmodellen!

De praktijk leert dat veel standaardmodellen van keuzebedingen een default keuze voorzien m.b.t. de gezinswoning wanneer de langstlevende echtgenoot zelf geen keuze maakt. Vaak laat het keuzebeding dus niet toe dat er géén keuze wordt gemaakt m.b.t. de gezinswoning, zodat de gezinswoning volledig in de nalatenschap kan terechtkomen, en de vererving kan gebeuren via testament waardoor de vrijstelling wordt gemaximaliseerd.

Wij raden u aan om uw keuzebeding te laten nalezen door een specialist en niet zomaar akkoord te gaan met een standaardmodel. De butlers van B-sure kijken graag over uw schouder mee.